Η αξία της μνημονεύσεως ονομάτων ζώντων και κεκοιμημένων κατά την ακολουθία της προθέσεως, τη γνωστή μας προσκομιδή, είναι πολύ μεγάλη. Σχετικό είναι το κείμενο πού ακολουθεί: «Η θεία χάρη που αναβλύζει από την αναίμακτη θυσία, προσφέρεται όχι μόνο υπέρ υγείας αλλά και υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των κεκοιμημένων δούλων του Θεού. Όσο περισσότερη είναι η πίστη και η αγάπη των ιερέων, τόσο μεγαλύτερος ο κατάλογος των ονομάτων που μνημονεύουν στην προσκομιδή.
Ο παπα-Σάββας ο πνευματικός, μια οσιακή αθωνίτικη μορφή (1821-1908), φαινόταν με το μικροσκοπικό του σώμα, ένας άσημος καλόγερος. Όταν όμως λειτουργούσε φαινόταν μεγαλοπρεπής, και το πρόσωπο του έλαμπε σαν πρόσωπο αγγέλου.
Στην προσκομιδή μνημόνευε ονόματα «ων ουκ έστιν αριθμός»! Χρησιμοποιούσε ένα πολύ μεγάλο δισκάριο και για δυο τρεις ώρες έβγαζε μερίδες και μνημόνευε ακατάπαυστα.
- Άγιε πνευματικέ, πολύ κουράζεσαι με τόσα ονόματα, του έλεγαν από αγάπη μερικοί πατέρες.
- Δεν κουράζομαι απαντούσε εκείνος. Αντίθετα αισθάνομαι μεγάλη χαρά. Ωφελούνται πολύ οι μνημονευόμενοι.
Η ωφέλεια τους είναι η χαρά μου.
Νέος ακόμα ιερέας ο παπα-Σάββας δέχτηκε κάποια αποκάλυψη με την οποία ο Θεός του φανέρωσε τη μεγάλη ωφέλεια που αποκομίζουν οι ψυχές από την μνημόνευση. Την κατέγραψε λίγο πριν την κοίμηση του σαν απάντηση σ' εκείνους που τον ρωτούσαν για ποιο λόγο μνημόνευε καθημερινά τόσα ονόματα».
«Το 1843, έγραφε, μου έδωσαν αρκετά ονόματα για να κάνω σαρανταλείτουργο. Τη μέρα που θα τελούσα την τελευταία λειτουργία, περιμένοντας το γέροντά μου να πάρω καιρό, αποκοιμήθηκα ακουμπώντας στο αναλόγιο και είδα το εξής αποκαλυπτικό όραμα:
«Ήμουν φορεμένος την ιερατική στολή και στεκόμουν μπροστά στην Αγία Τράπεζα, πάνω στην οποία βρισκόταν ο άγιος δίσκος της λειτουργίας γεμάτος με το Αίμα του Χριστού. Βλέπω τότε άγγελο Κυρίου με μορφή ιερέως να παίρνει το χαρτί με τα ονόματα από την προσκομιδή και να πλησιάζει στην Αγία Τράπεζα. Εκεί, αφού έβαλε το χαρτί κοντά στον άγιο δίσκο, βουτάει τη λαβίδα στο Αίμα του Χριστού και σβήνει ένα όνομα και πάλι βουτάει και σβήνει, μέχρι που τελείωσαν όλα τα ονόματα και καθάρισε το χαρτί. Μετά τη Θεία Λειτουργία ανέφερα το όνειρο στο γέροντά μου κι εκείνος μου είπε: «Εσύ δεν είσαι άξιος για να συγχωρηθούν οι αμαρτίες εκείνων που μνημόνευσες. Με την πίστη έλαβαν την άφεση των αμαρτιών τους». Αυτό το όνειρο είναι η αιτία που μνημονεύω τα ονόματα όλων»
Τί είναι τα Δίπτυχα υπέρ των κεκοιμημένων;
Δίπτυχα σύμφωνα με την λειτουργική ζωή της εκκλησίας μας είναι η κυρίως μνημόνευση των κεκοιμημένων στις Θ. Λειτουργίες. Γι' αυτό και η ακολουθία της Προσκομιδής έχει χαρακτήρα θυσιαστικό.
Η μνημόνευση των κεκοιμημένων κατά τις θείες Λειτουργίες είναι πολύ παλαιά πρακτική της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας. Ήδη κατά τα χρόνια των επισκόπων Κυπριανού Καρχηδόνος και Τερτυλλιανού προσεφέρετο η Θ. Ευχαριστία υπέρ των τεθνεώτων κατά την επέτειο τού θανάτου αυτών.
Και ήδη από τα χρόνια του επισκόπου Κυπριανού παγιώθηκε στην πράξη της Εκκλησίας της Αφρικής η μνημόνευση σε κάθε λειτουργία των κεκοιμημένων.
Τα ονόματα των κεκοιμημένων φαίνεται ότι μνημονεύονταν ονομαστικώς εν αντιθέσει προς τα ονόματα των ζώντων, τα όποια μνημονεύονταν κατά ομάδες. Αυτή ήταν η πρακτική της λειτουργίας κατά τα χρόνια του Κυρίλλου Ιεροσολύμων (347 μ.Χ.), ο οποίος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «μεγίστην όνησιν πιστεύοντες έσεσθαι ταις ψυχαίς, υπέρ ων η δέησις αναφέρεται, της αγίας και φρικωδεστάτης προκειμένης θυσίας».
Τα Δίπτυχα σιγά-σιγά εισήχθησαν στη Θ. Λειτουργία ως πινακίδια που από τη μία είχαν τα ονόματα των ζώντων και από την άλλη τα ονόματα των κεκοιμημένων. Κι αυτό συνιστούσε λειτουργική πράξη, η οποία διατηρήθηκε μέχρι σήμερα στις Θ. Λειτουργίες, ιδιαιτέρως εκφώνως και υπό την μορφήν βιβλίου διπτύχων στις αρχιερατικές λειτουργίες αντίστοιχα. Στα Δίπτυχα προηγούνται τα ονόματα των κληρικών (επισκόπων, πρεσβυτέρων, διακόνων, υποδιακόνων και αναγνωστών) ψαλτών και λαϊκών (των λαϊκών προηγούνται οι βασιλείς, άρχοντες και λαός).
Τα Δίπτυχα εξ αρχής υιοθέτησε ο βυζαντινός τύπος λατρείας, ως και οι Εκκλησίες της Αλεξανδρείας και Αντιοχείας.
Στις Θ. Λειτουργίες του Μ. Βασιλείου και Ιω. Χρυσοστόμου η μνημόνευση των κεκοιμημένων προηγείται των ζώντων. Αλλά και στις Αποστολικές Διαταγές πρωτεύουσα θέση δίδεται στους κεκοιμημένους απ' ότι στους ζώντες. Στη Διαθήκη όμως μνημονεύονται κυρίως οι ζώντες. Βραχεία δε μόνο δέηση αναπέμπεται υπέρ των κεκοιμημένων: «Μνήσθητι Κύριε των εν πίστει αναπαυσαμένων και δος ημίν κληρονομίαν μετά των αγίων σου»6. Ο θείος Χρυσόστομος όμως μαρτυρεί ότι «Μνημονεύουμε τους κεκοιμημένους στα άχραντα μυστήρια και γι' αυτούς προσφέρουμε τον αμνό που βρίσκεται επί της Αγίας Τραπέζης κι έχει πάρει επάνω του την αμαρτία του κόσμου.